राजु झल्लु प्रसाद
डाँडागाउँ, उखुबारी । पुरातात्त्विक महत्त्व बोकेको ऐतिहासिक मैधीकोट खड्गदेवी मन्दिरमा वर्षाको आह्वान सहित देवी पूजा सम्पन्न भएको छ । लामो समयदेखि खडेरी परेर पानी नपरेको हुँदा धादिङ जिल्लाको ज्वालामूखी गाउँपालिका वडा नं ३ स्थित खड्गदेवी मन्दिर मैधीकोटमा देवी पूजा शुक्रबार दिउँसो १ बजे देवी पूजा सम्पन्न भएको हो ।
अहिले आकाशे पानी नपर्दा बारीमा लगाएको हिउँदे बाली सुक्न थालेपछि कृषक चिन्तित छन्, भने वन जङ्गलमा डढेलो लाग्ने क्रम रोकिएको छैन । लामो समयसम्म पानी नपरेपछि धादिङ जिल्लाको ज्वालामूखी गाउँपालिका वडा नं ३ स्थित खड्गदेवी मन्दिर मैधीकोटमा आकाशे पानी माग्दै शुक्रबार दिउँसो १ बजे देवीको पूजा गरिएको हो ।
लामो खडेरी र अन्नपात खेतबारीमै सुक्ने थालेपछि परम्परागत मान्यताकै आधारमा शुक्रबार दिउँसो सम्पन्न पूजामा बोका बलि दिने एवं पण्डित बोलाएर होमहोमादी लगायतका कामहरू विधिपूर्वक गरिएको हटिया निवासी अनिल श्रेष्ठले बताए ।
शुक्रबार करिब डेढ सय हाराहारीमा साविकको मैधी गाविस ९हाल वडा नं १, २ र ३० का जनमानसको उपस्थिति रहेको थियो । देवी पूजामा वडा नं। ३ का वडाध्यक्ष उमेश श्रेष्ठको समेत उपस्थिति रहेको थियो । यस पूजा पश्चात् सामूहिक रूपमा देवी पूजालाई निरन्तरता दिने निर्णय समेत भएको श्रेष्ठले बताए ।
खडेरीले अन्नबालीमा क्षति, खानेपानीको मुहान सुक्दै जानुका साथै डढेलोले जङ्गल सखाप भएपछि मैधी क्षेत्रका किसान निकै चिन्तित छन् ।
यस्तो छ मैधीकोटको ऐतिहासिकता
मैधीकोट खड्गदेवी धादिङ जिल्लाकै एक महत्त्वपूर्व पुरातात्त्विक, ऐतिहासिक, धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थल हो, यहाँ राज्य एकीकरणकर्ता श्री ५ पृथ्वीनारायणशाहको व्रतबन्ध भएको थियो भने उनले वर्तबन्धपश्चात्को करिब ११ महिना धार्मिक ग्रन्थ अध्ययन क्रममा यहि बसोबास गरेका थिए । १२ वर्ष आरम्भ गरेका शाहले वेदकोअध्ययन कठिन भएकाले सतशती भन्ने बाच्न सक्ने गरी अध्ययन गरे । शुक्रनीति, कामन्दकीय नीतिका अतिरिक्त रामायण , महाभारत आदि ग्रन्थहरू पनि यिनलेमौखिक शिक्षाका रूपमा प्राप्त गरे।
त्यसबाहेक पनि पटकपटक उनको मैधी आगमनको घटनाहरू ऐतिहासिक स्रोतहरूमा भेट्न सकिन्छ । पृथ्वीनारायण शाहले नेपाल एकीकरणका क्रममा आफ्ना भाइभारदारसँग छलफल गर्न यहि ठाउँ प्रयोग गरेको पाइएकाले मैधीकोट नेपाल एकीकरणको उद्गमस्थलको रुपमा समेत परिचत छ ।
छोरी हेर्नु कूलको, पानी खानु मूलको’ भनेझै श्री ५ पृथ्वीनारायणशाहको विवाह मकवानपुरका राजा हेमकर्ण सेनकी पुत्री द्वन्द्वकुमारीसँग १३ वर्षको उमेरमा भएको थियो । जसबाट गोरखा राज्यले ठूलो आर्थिक सहयोगको आश गरेको थियो । विवाह गरेर दरवार फर्कदा श्री ५ पृथ्वीनाराणशाह रित्तै आएका थिए । उक्त समयमा मकवानपुरमा ‘बढ्या छोरी ज्वाइँको साथ, सानी छोरी आमाको काख’ भन्ने लोकोक्ति प्रचलनमा थियो । त्यसैले छोरीको विवाह गरे तापनि ठूली नहुञ्जेल माइतीमा नै राख्ने अनौठो चलन थियो ।
पछिल्लो वर्ष लावालस्करसहित गौना जिम्मा दिन द्विरागमनमा पुगेका श्री ५ पृथ्वीले एकदन्त हात्ती र मोतीको हार आदिको माग गरे । तर युवराज दिग्वन्धन सेनले दिन अस्वीकार गरेकाले दिए देउ मगनी, नत्र काटी लैजाला’ भन्ने हाँक दिएर चित्लाङको बाटो हुँदै चन्द्रागिरि भञ्ज्याङ पुगेर काठमाडौँ उपत्यकाको अवलोकन गरी जीवनपुर, केवलपुर, गोगनपानी, कटुवालपौवा, कल्लेरिघाट र धादिङकोट हुँदै मैदी पुगेर त्यहीँ बसी पाल्पाका मामा उद्यत सेन झिकाई काठमाडौंको एकीकरण योजना बनाएका थिए ।
किन भयो मैधीकोटमै पृथ्वीनारायणको व्रतबन्ध ?
मैधीकोट गोरखाका राजा पृथ्वीपतिका साहिँला छोरा दलु शाहले संवत् १७३० तिर स्थापना गरेका हुन् । गोरखामा युवराज वीरभद्र शाहको स्वर्गे भएपछी राज्यको उत्तराधिकारीमा खिचोला मच्चिएको थियो । राजा पृथ्वीपति शाहका छोराहरू दलुशाह र उद्योतशाह गोरखाको राजा हुने प्रयत्न हुने गर्दथे तर युवराज वीरभद्र शाहका छोरा नरभूपाल शाहको घोषणा भएपछी दलु र उद्योत शाह गोरखाबाट निकालिएका हुँदा मैधीमा आएर बस्न थाले ।
यिनै दलुशाहको दरबार हाल मैधी कोटमा थियो भनिन्छ । अहिले कायम रहेको भैरवीको मन्दिर दलुशाहको दरबारभित्र पर्छ । हाल भव्य मन्दिर निर्माण सम्पन्न भइसकेको छ भने छेकबार निर्माणको क्रममा रहेको छ । गोर्खाका राजा पृथ्वीनारायण शाहका बुबा नरभूपाल शाहको तीन वटी श्रीमती रहेको र मैधीको श्रीमती माइली भएकोले जेठी माइलीसँगै गर्भ रहन गई माइलीको कोखबाट ७ महिनामा पृथ्वीनारायण शाह जन्मेपछि गर्भको हिसाबले जेठी श्रीमतीको छोरा जेठा र जन्मेको हिसाबले माहिलीको छोरा जेठो हुन पुगेकोमा पृथ्वीनारायण शाहलाई मैधीमा ल्याई व्रतबन्ध गराइएको गौरवपूर्ण इतिहास रहेको छ ।
तस्बीरहरू : अनिल श्रेष्ठ
निलकन्ठ एफ.एम. (Neelkantha F.M.)
निलकन्ठ नगरपालिका-३, धादिङ्ग
010521430, 9851120850
प्रेस काउन्सिल दर्ता न: ......
सूचना विभाग दर्ता नम्बर: .....
अध्यक्ष : | बद्रि अधिकारी |
प्रधानसम्पादक : | ..... | कार्यक्रारी सम्पादक : |
ब्यबस्थापक : | .... |
कानूनी सल्लाहकार : | ..... |
बजार ब्यबस्थापक : | ..... |